Kwestia powołania się przez lekarza na klauzulę sumienia jest tematem często dyskutowana w mediach, w szczególności w kontekście odmowy przeprowadzenia zabiegu aborcji. Powstrzymanie się od leczenia ze względu na własne przekonania prowadzi w praktyce do konfliktu z dobrami pacjenta i obowiązkiem niesienia pomocy przez lekarza.

Czym jest wolność sumienia na gruncie Konstytucji RP?

Art. 54 ust. 1 Konstytucji RP stanowi gwarancję wolności sumienia i religii. Wolność sumienia to prawo do postępowania zgodnie z własnym sumieniem i prawo do wolności od przymusu postępowania wbrew własnemu sumieniu.

Problematyczna jest kwestia definicji sumienia, gdyż nie znajdziemy jej w żadnej ustawie. Sumienie to dla każdego wartość subiektywna. W praktyce decyzja o zaniechaniu świadczenia zdrowotnego podejmowana będzie najczęściej w oparciu o względy religijne.

Najczęściej w kontekście klauzuli sumienia pojawia się debata na temat aborcji. Łączenie jej tylko z kwestią przerywania ciąży jest jednak błędem, ponieważ regulacja klauzuli sumienia umożliwia lekarzowi wykonywania zawodu bez nacisków, pozwalając mu na odmowę wykonania procedur, które uznaje za moralnie niedopuszczalne.

Jakie są warunki prawne stosowania klauzuli sumienia?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, lekarz ma prawo powstrzymać się od świadczeń niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem przypadków, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Powyższe oznacza, że w wypadku bezpośredniego zagrożenia życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu obowiązkiem lekarza jest podjęcie działań diagnostycznych lub terapeutycznych. W takiej sytuacji zaniechanie działań lekarza mogłoby rodzić odpowiedzialność karną.

Gdy lekarz wykonuje zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, przed skorzystaniem z klauzuli sumienia ma obowiązek powiadomić o tym fakcie przełożonego na piśmie. W dokumencie powinna znaleźć się informacja o fakcie odstąpienia od wykonania określonych czynności, o powodzie podjętej decyzji, a także rodzaju czynności
z podporządkowaniem jej do kategorii przypadków nienależących do grupy niecierpiących zwłoki. Fakt odmowy udzielenia świadczenia powinien zostać odnotowany w dokumentacji medycznej.

Czy podmiot leczniczy, który realizuje świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych, może odmówić wykonania zabiegu aborcji?

W pierwszej kolejności należy wskazać, że to lekarz, a nie podmiot leczniczy ma prawo odmówić świadczenia, powołując się na klauzulę sumienia. W każdym szpitalu związanym umową z Narodowym Funduszem Zdrowia, w którym mieści się oddział ginekologiczno-położniczy, pacjentka powinna mieć możliwość poddania się zgodnemu z prawem zabiegowi przerwania ciąży.

Podmiot leczniczy, który realizuje świadczenia zdrowotne finansowane ze środków publicznych, powinien dysponować personelem medycznym, który wykona świadczenia lecznicze, w sytuacji gdy część personelu zdecyduje się na skorzystanie z klauzuli sumienia. Kierownik podmiotu leczniczego ma obowiązek zapewnienia realizacji gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej. W innym przypadku dojdzie do naruszenia prawa pacjenta.

Prawo do odstąpienia od wykonania świadczenia w związku z powołaniem się na klauzulę sumienia nie może uniemożliwiać pacjentowi uzyskanie świadczeń medycznych finansowanych ze środków publicznych, do których realizacji zobowiązał się dany podmiot leczniczy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, podmioty lecznicze, które mają zawarty kontrakt z NFZ, są zobowiązane do udzielania świadczeń przewidzianych w umowie.

Klauzula sumienia uprawnia lekarzy do niepodejmowania się czynności medycznych sprzecznych z ich moralnością, o ile nie jest to przypadek zagrożenia życia pacjenta. Należy pamiętać, że realizacja praw lekarzy nie może pozbawiać realizacji praw pacjentów.

Autorka: adwokat Justyna Macias

adwokat-dla-lekarza.pl