Wymóg niesienia pomocy pacjentom wynika z przyrzeczenia lekarskiego. Obowiązek ten nie ma charakteru absolutnego, a lekarz – w pewnych przypadkach – ma prawo odmówić leczenia lub je przerwać.

Czym jest autonomia lekarza?

Zawód lekarza należy do grupy zawodów zaufania publicznego, a leczenie pacjenta stanowi jeden z podstawowych obowiązków pracujących w nim specjalistów. Najczęściej spotykamy się z pojęciem autonomii pacjenta, ale nie należy zapominać także o autonomii lekarza.

Obowiązek udzielania świadczeń zdrowotnych przez lekarzy nie ma charakteru bezwzględnego. Lekarz ma prawo do podejmowania decyzji terapeutycznych
i swobodnego wyboru leczenia, uwzględniając oczywiście okoliczności dotyczące pacjenta. Zawód lekarza jest wolnym zawodem, a każdy wolny zawód cechują samodzielność i niezależność.

Zagadnienia odmowy i odstąpienia od leczenia nie należy mylić z problematyką klauzuli sumienia (odmowy świadczeń niezgodnych z osądem sumienia).

Kiedy lekarz nie może odstąpić od leczenia?

Zgodnie z przepisami ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, o ile nie zachodzi przypadek gdy zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Powyższe oznacza, że z uprawnienia odstąpienia od leczenia lekarz nie może skorzystać, gdy zachodzi stan bezpośredniego zagrożenia życia lub nagłego zagrożenia zdrowotnego.

Co istotne, obowiązkiem lekarza jest leczenie pacjenta nawet wbrew jego woli, albowiem w prawie polskim w razie konieczności leczenia przymusowego wskazuje się na przepisy ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Kwestia działania bez zgody pacjenta została omówiona w artykule: Działanie bez zgody pacjenta – kiedy jest dopuszczalne?.

Jakie mogą być powody odmowy lub odstąpienia od leczenia?

Przyczyny odmowy lub odstąpienia od leczenia nie zostały ustawowo uregulowane, jednakże powody, jakimi kieruje się lekarz, powinny być istotne. Przyczyny te muszą mieć swoje racjonalne uzasadnienie, przy czym nie mogą prowadzić do dyskryminacji pacjenta. Warto wskazać, że powody odmowy mogą leżeć zarówno po stronie lekarza, jak i pacjenta.

Lekarz ma prawo odmówić lub nie podjąć się leczenia pacjenta, jeżeli jest przekonany, że nie posiada wiedzy i umiejętności wystarczających do niesienia pacjentowi skutecznej pomocy lub nie jest zdolny fizycznie lub psychicznie do udzielania świadczeń zdrowotnych. Może się zdarzyć sytuacja, że lekarz się przeprowadzi lub będzie znajdował się w ciężkiej sytuacji życiowej, co utrudniać lub uniemożliwiać mu będzie wykonywanie zawodu.

Z kolei nieodpowiednie, obraźliwe albo agresywne zachowanie pacjenta i jego rodziny może stanowić uzasadniony powód odmowy lub odstąpienia od leczenia. Kolejnym powodem może być także brak współpracy ze strony pacjenta i uporczywe niestosowanie się do zaleceń lekarza, a także uchylanie się od zapłaty umówionego honorarium. Podważanie kompetencji, diagnozy, sposobu prowadzenia procesu terapeutycznego mogą także stanowić podstawę do odmowy prowadzenia leczenia.

Również wzajemna utrata zaufania może stanowić istotną przyczynę, z powodu której dalsza współpraca nie będzie możliwa.

Jakie są wymogi formalne odstąpienia od leczenia?

Jeżeli lekarz udziela świadczeń na podstawie umowy o pracę lub w ramach służby, musi uzyskać zgodę przełożonego. Dla celów dowodowych zarówno informacja o zamiarze odstąpienia, jak i zgoda przełożonego powinna mieć formę pisemną.

Przed odstąpieniem od leczenia do obowiązków lekarza należy uprzedzanie pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Medyk powinien odpowiedni wcześnie poinformować pacjenta o swoim zamiarze, tak aby miał on możliwość uzyskania świadczenia opieki zdrowotnej.

Kolejno, lekarz powinien wskazać pacjentowi realne możliwości uzyskania świadczenia
u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym. W praktyce najlepiej wskazać pacjentowi najbliższe punkty, w których może skorzystać ze świadczeń leczniczych.

Fakt odstąpienia od leczenia lekarz powinien odnotować w dokumentacji medycznej wraz z uzasadnieniem. Warto jak dokładniej opisać powody decyzji, na wypadek, gdyby pacjent kwestionował stanowisko lekarza.

Na zakończenie należy zaznaczyć, że decyzja o rozstaniu z pacjentem leży w kompetencji lekarza, a nie danego podmiotu leczniczego.

Autorka: adwokat Justyna Macias

adwokat-dla-lekarza.pl